Η Εσωτερική Ηθική

Η Ελευθερία που δεν Επιβάλλεται

Ζούμε σε μια εποχή με κανόνες, νόμους, κοινωνικά «πρέπει» και εξωτερικές κατευθύνσεις. Από το σχολείο μέχρι την εργασία, από την οικογένεια μέχρι το κράτος, καθοδηγούμαστε από δομές που μας λένε τι είναι σωστό και τι όχι. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Οι εξωτερικοί κανόνες είναι χρήσιμοι για τη συνύπαρξη. Όμως, μόνο με αυτούς, δεν μπορούμε να φτάσουμε στη βαθιά ηθική ενότητα με τον εαυτό μας.

Η εσωτερική ηθική αντιλαμβάνεται την ελευθερία ως μια έννοια βαθιά διαφορετική από την υπακοή. Δεν επιζητεί τη συμμόρφωση σε εξωτερικούς κανόνες, αλλά την παρουσία και την εσωτερική ευρυθμία. Για να δημιουργήσουμε έναν πραγματικά δίκαιο κόσμο, πρέπει να υιοθετήσουμε μια διαφορετική προσέγγιση από την απλή συμμόρφωση σε νόμους. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που πράττουν σωστά όχι επειδή τους απαγορεύεται να κάνουν διαφορετικά, αλλά επειδή η καρδιά τους τους ωθεί προς αυτήν την κατεύθυνση.

Γιατί άλλο είναι να ακολουθείς τον νόμο, κι άλλο να νιώθεις ότι οι πράξεις σου είναι αληθινές. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο «συμπεριφέρομαι σωστά» και στο «είμαι αληθινός άνθρωπος». Η εσωτερική ηθική δεν γεννιέται από εξαναγκασμό, αλλά γεννιέται από σύνδεση με τη συνείδηση.

Το βάθος της εσωτερικής ηθικής αντανακλά μια κατάσταση όπου η αξία της ανθρώπινης συμπεριφοράς δεν εξαρτάται από εξωτερικούς ελέγχους ή ανταμοιβές. Σε αυτό το επίπεδο ηθικής, η καθοδήγηση προέρχεται από την εσωτερική σοφία και συνείδηση ενός ατόμου. Είναι μια κατάσταση όπου η πράξη γίνεται με υπερηφάνεια και αυτεπίγνωση, χωρίς το βάρος του φόβου ή των κίνητρων εξωτερικής αναγνώρισης.

Όταν κάποιος επιλέγει να δράσει με αυτό τον τρόπο, δείχνει την εσωτερική του αφοσίωση στην αλήθεια και τη δικαιοσύνη, ανεξαρτήτως εάν υπάρχει κανείς να το δει. Η αυθεντικότητα της συμπεριφοράς του αποτελεί έκφραση της ευθύνης που αναλαμβάνει απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους.

Η ανάπτυξη της εσωτερικής ηθικής απαιτεί συνεχή αυτογνωσία και αυτοανάλυση. Πρέπει να εξετάζεται η κάθε πράξη και σκέψη με βάση το εάν πηγάζει από αληθινό βάθος και ειλικρίνεια, ή αν υπαγορεύεται από φόβους και εξωτερικές πιέσεις.

Απαιτεί διάκριση:

• «Αυτό που κάνω, το θέλω πραγματικά ή το κάνω για να μην δυσαρεστήσω;»

• «Αν δεν με έβλεπε κανείς, θα το έκανα;»

• «Είναι πράξη αγάπης ή πράξη φόβου;»

Με την πειθαρχημένη εξέταση του εαυτού του, ο άνθρωπος μπορεί να επιδιώξει την αληθινή ευτυχία και ικανοποίηση που προέρχονται από την ενσυναίσθηση και τον αλτρουισμό.

Η εσωτερική ηθική δεν έχει ανάγκη εξωτερικούς ελεγκτές. Δεν λειτουργεί με φόβο, αλλά με παρουσία. Όταν ένας άνθρωπος δίνει τη θέση του σε κάποιον στο λεωφορείο χωρίς να τον βλέπει κανείς, όταν λέει την αλήθεια χωρίς να υπάρχει τιμωρία αν πει ψέματα, όταν κρατά τη σιωπή του εκεί που άλλοι φωνάζουν — τότε βλέπουμε την ήσυχη αξιοπρέπεια της ηθικής που δεν έχει ανάγκη παρακολούθησης.

Η εσωτερική ηθική συνδέεται στενά με την εξέλιξη της συνείδησης και της ανθρώπινης ψυχολογίας. Η εξέλιξη της συνείδησης μπορεί να θεωρηθεί μια διαδικασία που προχωρά μέσω ποικίλων σταδίων, καθένα από τα οποία προσφέρει νέα επίπεδα κατανόησης και ηθικής αντίληψης. Από την παιδική ηλικία, όπου οι ηθικές αντιλήψεις διαμορφώνονται κυρίως από τους γονείς και τους δασκάλους, μέχρι την ενηλικίωση, όπου οι άνθρωποι αποκτούν την ικανότητα να αμφισβητούν και να διαμορφώνουν τις δικές τους αξίες, η πορεία αυτή είναι δυναμική και συχνά με επηρεασμούς από κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια.

Οι επιστήμες της συμπεριφοράς μάς δείχνουν ότι ακόμη και στα βρέφη ή στα πρωτεύοντα θηλαστικά υπάρχουν ενδείξεις ενσυναίσθησης, αμοιβαιότητας, ακόμα και δικαιοσύνης. Ορισμένοι νευροεπιστήμονες θεωρούν ότι ο εγκέφαλός μας έχει κυριολεκτικά εξελιχθεί ώστε να επιθυμεί την ηθική συνύπαρξη. Άρα, το ηθικό αίσθημα ίσως είναι έμφυτο.

Η αυτογνωσία παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της εσωτερικής ηθικής. Όταν οι άνθρωποι γίνονται πιο συνειδητοί για τις δικές τους σκέψεις, συναισθήματα και πράξεις, μπορούν να αναγνωρίσουν τις αξίες που καθοδηγούν τη συμπεριφορά τους. Αυτή η εσωτερική εξέταση ενισχύει την ηθική τους αντίληψη και τους επιτρέπει να λαμβάνουν πιο συνειδητές αποφάσεις.

Πολλές παραδόσεις — από τον Ερμητισμό και τη Στωική φιλοσοφία, μέχρι τον Βουδισμό και τον Χριστιανικό μυστικισμό — μας λένε ότι η εσωτερική ηθική δεν «διδάσκεται» αλλά ανακαλύπτεται. Σαν ένα φως που υπάρχει ήδη μέσα στον άνθρωπο, και το μόνο που χρειάζεται είναι να το θυμηθεί και να το εκδηλώσει.

Η ανθρώπινη ψυχή, όταν είναι ήρεμη, τείνει φυσικά προς τη συμπόνοια, την αλήθεια και τη φροντίδα του άλλου. Όχι πάντα — αλλά όταν η συνείδηση καθαρίσει από φόβους, εγωισμούς και άμυνες, αναδύεται μια εσωτερική καθοδήγηση: «Αυτό που κάνω, κάνει καλό στον άλλον και σε μένα;» Είναι η «φωνή μέσα μας», αυτή που μερικοί τη λένε «συνείδηση», άλλοι «καρδιά», άλλοι απλώς την αίσθηση ότι είμαστε ευθυγραμμισμένοι με τον εαυτό μας.

Η εσωτερική ηθική, όταν καλλιεργείται, μεταμορφώνει την καθημερινότητα. Οι επιλογές μας παύουν να είναι απλώς λειτουργικές. Γίνονται εκφράσεις ψυχής. Και τότε, δεν υπάρχει καμία ανάγκη για κανόνες — γιατί ο εσωτερικός Νόμος είναι ήδη παρών. Όχι ως επιβολή, αλλά ως χαρά να ζεις με συνέπεια.